Lasy podkarpackie są miejscem najliczniejszego w Polsce występowania kłokoczki południowej (Staphylea pinnata L.). Ten podlegający ochronie krzew rośnie głównie na Pogórzu i w Beskidzie Niskim, gdzie tworzy czasem kilkuhektarowe zarośla, np. w rezerwacie „Husówka” k. Kańczugi, na Łysej Górze k. Żmigrodu, czy na Cergowej k. Dukli. Coraz częściej jednak można ją spotkać w ogródkach przydomowych. Kłokoczka na Podkarpaciu cieszy się szczególną estymą. Nazywana „różańcowym zielem", „kłokoczką paciorkową" lub „drzewkiem różańcowym, w wielu okolicach w zielu święconym w dniu 15 sierpnia, na Matki Boskiej Zielnej, nie może zabraknąć kłokoczących torebek, zaś w poddębickiej Lubzinie dzień ten nazywany jest „kokockowym odpustem".

Młode nasionka

Niektórzy archeolodzy twierdzą, że roślina ta u dawnych ludów zamieszkujących ziemie polskie miała znaczenie kultowe i była uprawiana w obrębie wczesnośredniowiecznych grodzisk. Pewnie cieszyła się już szacunkiem u Celtów, zanim kultem objęli ją Prasłowianie. Teoria ta znajduje potwierdzenie w Beskidzie Niskim, gdzie kłokoczkę można spotkać w okolicy dawnych grodzisk w Wietrznie, pod Cergową i pod Łysą Górą. Być może ich mieszkańcy używali jeszcze kłokoczkowych nasion jako środka płatniczego w handlu z ludami wędrującymi przez karpackie przełęcze.

Gotowy różaniec z nasion kłokoczki

W Karpatach panował przesąd, jakoby posiadanie kłokoczki ułatwiało rozpoznanie czarownic i chroniło przed ich wpływem, zaś kwiaty tego krzewu miały zjednywać miłość osoby ukochanej. Niegdyś też podawano utarte liście bydłu jako środek leczniczy, zaś ludziom jako środek wymiotny i oczyszczający organizm. Ponoć Celtowie, żyjący niegdyś na Podkarpaciu, używali kłokoczki jako krzewu pogrzebowego, sadząc go na kurhanach z prochami zmarłych. Zwyczaj ten mieli przejąć później Słowianie i Germanie, wierzący, że kłokoczka na grobie zabezpiecza spokojny „sen" zmarłego. Echo tej tradycji przetrwało w Niemczech w jednej z ludowych nazw kłokoczki, oznaczających w wolnym przekładzie „krzew śmierci". Bronił on przed złymi duchami, demonami czy wampirami i bywał wykorzystywany przez egzorcystów. Posiadanie krzewu czy jego nasion było zatem rodzajem „ubezpieczenia od nieszczęśliwego wypadku".

Dojrzałe nasiona kłokoczki - będzie z tego wiele różańców

Wiara w magiczną moc kłokoczki przeszła też do kultury chrześcijańskiej, stąd z jej drewna wyrabiano krzyże i figurki odpustowe, a z nasion różańce. Młode pędy i kwiaty używane były do wianków święconych w kościele podczas Niedzieli Palmowej, a także rzucane przez dziewczęta podczas uroczystej procesji w dniu Bożego Ciała. Filip Kobierzycki w 1809 roku zapisał: „Dziadowie nasi pielgrzymujący mają kłokoczkowe poświęcane laski w korzeniu wycinane, a z ziarenek przewierconych nasiennych różańce i koronki". Wykonywanie różańców, w których funkcję paciorków pełniły nasionka, było bardzo popularne na południu Polski.

Kwiaty kłokoczki

Coraz większa popularność kłokoczki to między innymi efekt projektu „Kłokoczka południowa roślinnym symbolem współpracy polskich i słowackich regionów nadgranicznych", który w latach 2009-2010 realizowali leśnicy z Nadleśnictwa Ustrzyki Dolne w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007– 2013. Jednym z jego punktów była hodowla kilku tysięcy sadzonek, które rozprowadzono wśród różnych instytucji.

Torebki nasienne kłokoczki południowej

Tekst i zdjęcia: Edward Marszałek rzecznik prasowy RDLP w Krośnie