„Szlak ikon przez dolinę rzeki Osławy” oddzielającej umownie Bieszczady od Beskidu Niskiego - wiedzie wyjątkowo urzekającą doliną górską tej czystej rzeki. Na opisanej trasie spotkać można niemal same perły drewnianej architektury sakralnej - trójdzielne dawne cerkwie grecko-katolickie zbudowane w stylu wschodniołemkowskim i pozwalające wpisać się wraz ze stojącymi obok nich dzwonnicami w trójkąt równoramienny. W ich wnętrzach zachowały się cenne ikonostasy z ikonami. Na przybyszach z kraju i z Europy Zachodniej ich bogactwo kulturowe robi duże wrażenie. Zachęcamy do poznania tych arcydzieł sztuki łemkowskiej stanowiących jakby osobne muzea naturalnie wkomponowane w malowniczym krajobrazie górskim tej ziemi. Do jakich miejsc i miejscowości na tej trasie warto zajrzeć?
Zagórz - murowana cerkiew grecko-kat. z 1836 r. (dziś prawosławna) z ikonostasem, klucze p. Nestor Hływjak, ul. Młynarska 10, (tel. 46 23 150); kościół murowany z 1797 r. z barokowym wystrojem wnętrza i cenną ikoną Zwiastowania NMP z I poł. XVI w. w ołtarzu głównym, na ścianach obrazy z klasztoru oo. karmelitów bosych; ruiny klasztoru karmelitów bosych z 1700-1710 r. na wzgórzu nad Osławą w pobliżu kościoła. Tel. (0-13) 46 220 36 lub Siostry Służebniczki tel. 46 228 27.
Poraż - neogotycki dwór Gubrynowiczów zwany „ostatnim zamkiem Rzeczypospolitej”, murowany jednonawowy kościół par. z 1784 r. z barokowym i rokokowym wystrojem wnętrza. Obok dawna murowana plebania z poł. XIX w., a w pobliżu we wsi murowana karczma z poł. XIX w.
Morochów - drewniana trójdzielna cerkiew grecko-katolicka z 1837 r. (od 1961 prawosławna) z ikonostasem i ciekawym wystrojem wnętrza wzniesiona w stylu wschodniołemkowskim z dzwonnicą obok., klucze na miejscu w plebani, (ksiądz oprowadza także w języku francuskim). Tel. (0-13) 46 290 61 lub 501 222 561
Mokre (nowa murowana grecko-kat. cerkiew z 1992 r. z ciekawym ikonostasem z 1900 r. ze Stubianki przekazanym w depozyt przez Muzeum w Łańcucie, klucze: p Bogdan Mielnik, nr 42. We wsi istnieje Zespół Pieśni i Tańca „Osławiany” prezentujący folklor łemkowski i bojkowski. Za wsią wyjątkowo malowniczy przełom rzeki Osławy z ostoją czapli siwej i czarnego bociana.
Wysoczany (nowa niewielka cerkiew na starym cmentarzu greckokatolickim, w jej wnętrzu współczesny ikonostas, klucze: p. Roman Karpa - sołtys wsi.)
Szczawne - drewniana trójdzielna cerkiew grecko-kat. z 1888 r. w stylu wschodniołemkowskim (dziś prawosławna) z cennym ikonostasem, polichromią figuralna z 1925 r. i pięknym wystrojem wnętrza, obok wolnostojąca drewniana dzwonnica z 1889r., klucze: p. Jan Walorny, nr 20, tel. (0-13) 46 76 022
Rzepedź (drewniana trójdzielna cerkiew grecko-kat. z 1824 r. otoczona kamiennym murkiem - jedna z najpiękniejszych na omawianym terenie - wzniesiona w stylu wschodnio łemkowskim z wolnostojącą dzwonnicą, z cennym ikonostasem i polichromią na ścianach z 1896 r. Dziś po remoncie obita jest nowym gontem i prezentuję się malowniczo. Kluczu u p. Sławomira Jurowskiego - pierwszy dom po prawej stronie drogi za skrzyżowaniem). Tel. (0-13) 46 77 140
Turzańsk (drewniana trójdzielna cerkiew grecko-kat. z 1803 r. otoczona kamiennym murkiem z wolnostojącą dzwonnicą (najwyższą tego typu w Polsce) - równie piękna z uwagi na przybudówki tworzące rzut krzyża łacińskiego i oryginalne zwieńczenie dachu baniastymi wieżycami - wzniesiona w stylu wschodniołemkowskim. We wnętrzu cenny ikonostas z 1895 r. i polichromia. Dziś cerkiew prawosławna. Klucze: p. Teodor Thoryk nr. 63. tel. 467 80 94
Komańcza-Letnisko - to uroczy zaułek przed Komańczą a klasztorem - pensjonatem sióst nazaretanek z l. 1928-1931, w którym od 29 IX 1955 r. do 26 IX 1956 r. internowany był prymas Polski ks. kardynał Stefan Wyszyński. Dziś znajduje się tam izba pamięci ks. prymasa. Tel. (0-13) 467 70 56
Komańcza posiada dwie cerkwie i kościół. Najstarszym i najcenniejszym zabytkiem wsi jest drewniana trójdzielna cerkiew grecko-kat. z 1802 r. wzniesiona w stylu wschodniołemkowskim i uznawana za jedną z pereł architektury drewnianej w Bieszczadach. Otacza ją kamienny murek z wkomponowaną dzwonnicą - bramą. We wnętrzu zachował się cenny kompletny ikonostas z 1832 r. pochodzący z Wołosianki na zakarpackiej Ukrainie. W ołtarzu głównym znajdowała się ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem (kopia cudownej ikony z Łopienki) skradziona w 1991 r. Od 1963 r. jest cerkwią prawosławną. Tel. (0-13) 467 72 24 lub 604 43 53 94 (plebania) lub 46 77 117 (kościelny). Nowa murowana cerkiew grecko-kat. powstała w l. 1985 -1988. Na parterowej części murowanej ustawiono przeniesioną ze wsi Dudyńce k. Sanoka drewnianą trójdzielną cerkiew konstrukcji zrębowej z 1802 r. zbudowaną na rzucie krzyża greckiego z centralną cebulastą kopułą nad nawą. We wnętrzu oryginalny ikonostas, a w części parterowej „izba regionalna życia codziennego Łemków” ze strojami, sprzętami gospodarskimi itp. tel. (0-13) 467 71 40 Kościół drewniany z 1950 r. obok stacji PKP. Tel. (0-13) 467 70 81 (plebania)
Wisłok Wielki - miejscowość w pobliżu Komańczy - posiada cenną, drewnianą trójdzielną cerkiew grecko-kat. z 1850-54 r. o konstrukcji zrębowej zbudowaną w stylu wschodniołemkowskim i otoczoną murkiem z kamienia łamanego, w który wkomponowana została murowana brama-dzwonnica. Cerkiew nakryta jest dachem dwuspadowym z którego wychodzą trzy czworoboczne wieżyczki zwieńczone wysokimi cebulastymi hełmami. We wnętrzu dwustrefowy ikonostas z poł. XIX w. z cennymi ikonami i wyposażeniem. Obecnie świątynia jest kościołem rz. kat., klucze na plebani obok, tel. (0-13) 466 30 59
Radoszyce - to miejscowość położona w pobliżu pieszego przejścia granicznego ( a niebawem samochodowego) do Palota i Medzilaborców na Słowacji. Osobliwością wsi jest drewniana trójdzielna cerkiew grecko-kat. z 1868 r. o konstrukcji zrębowej otoczona murem z kamienia łamanego i kamienną parawanową bramą - dzwonnicą, w sylwetce zbliżona do cerkwi w Wisłoku. We wnętrzu trójstrefowy ikonostas z 2 poł. XIX w. (w 1991 r. skradziono prazdniki) i ikony z XX w. , rokokowy ołtarzyk z XVIII w., na ścianach malowidła z pocz. XX w.. Dziś świątynia jest filialnym kościołem rz. kat. Klucze u p. Zofii Gusztak nr 12 lub u ks. Czesława Deca, Komańcza 88, tel. (0-13) 467 70 81.
Smolnik - we wsi murowana grecko-kat. cerkiew z 1806 r. z murowaną dzwonnicą obok. We wnętrzu zachowany cenny czterostrefowy ikonostas współczesny cerkwi z bogatą dekoracją snycerską i ikonami z XVIII-XIX w. Od 1969 r. jest kościołem fil. rz. kat. Klucze i oprowadzanie: p. Maria Mrugała nr 18. We wsi kilka zabytkowych domów z pocz. XX w. Wola Michowa - zachował się tutaj żydowski cmentarz (kirkut), na którym ocalało ok. 50 nagrobków, najstarszy z 1780 r. Na zamówienie do miejscowości dociera bieszczadzka ciuchcia z Majdanu i zabiera turystów na piękną widokową trasę do Przysłupia.
Balnica - jest końcową miejscowością w pobliżu źródeł rzeki Osławy. Po dawnej wsi została tylko murowana kapliczka nad cudownym źródełkiem. Z Woli Michowej prowadzi tutaj tor kolejki wąskotorowej i żółty szlak turystyczny pieszy umożliwiający dotarcie do stacji bieszczadzkiej ciuchci i pieszego przejścia granicznego na Słowację.
Aby poznać ocalałe fragmenty dziewiczej puszczy karpackiej na dalsza wycieczkę w Bieszczady warto wyruszyć niebieskim szlakiem granicznym lub „szlakiem bieszczadzkiej ciuchci”.
Stanisław Orłowski - Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych „Karpaty”
