Szlakiem kościołów drewnianych przez Bieszczady i Park Krajobrazowy Gór Słonnych
Bieszczady znane są na ogół z licznych cerkwi drewnianych, które pozostawili nam dawni ich mieszkańcy - etnograficzni Bojkowie i Łemkowie. O kościołach drewnianych wiedzą nieliczni miłośnicy tej górskiej krainy. Pragniemy je zatem zaprezentować turystom w celu zachęcenia do odkrywania mało znanych śladów przeszłości tej pięknej ziemi. Zapraszamy na wędrówkę po nieznanym dotąd szlaku kościołów drewnianych.
Sanok - w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku znajduje się duży drewniany kościół z Bączala Dolnego z 1667 r. ufundowany przez właściciela wsi Jana Łętowskiego. Po przeniesieniu w 1975 r. do skansenu po 8 latach prac konserwatorskich zrekonstruowano jego wygląd przywracając sylwetkę z XVIII wieku. Odtworzono okalające budowlę soboty, odsłonięto slady starej polichromii, w nawie - zgodnie z inwentarskimi zapisami źródłowymi - położono bruk kamienny. Teraz trwa remont zabytkowych organów. Wzniesiona w tradycji gotyckiej świątynia posiada trójdzielną sylwetkę, zamknięte trójbocznie prezbiterium i nawę w konstrukcji zrębowej, przyległą wieżę w konstrukcji słupowo - ramowej, ściany wzmocnione lisicami i dach jednokalenicowy, nad wieżą - namiotowy. Uroku dodają jej podbite gontem dachy i ściany. Wewnątrz na uwagę zasługuje zachowany barokowy wystrój świątyni, obraz św. Walentego w ołtarzu głównym, (obraz św. Mikołaja pozostawiono w kościele w Bączalu), późnogotycka belka tęczowa z rzeźbami Maryi i św. Jana, krzyż z 1 poł. XVII w. z bezwłosym Chrystusem, ambona z XVII w. z późnorenesansowymi malowidłami, w kruchcie kamienna kropielnica z XVIII w. i późnogotycka chrzcielnica ozdobna w lilie heraldyczne. Po rennowacji i konsekracji - p.w. św. Walentego - świątynia ma być miejscem ślubów zakochanych par i miejscem koncertów muzycznych.
Rozpucie - rz. kat. kościół filialny p.w. Krzyża Świętego i NPM Królowej Polski powstał w 1900 r. z inicjatywy ks. Adama Orłowskiego. Fundatorką była Leokadia Żuk-Skarszewska, właścicielka wsi, a budowniczym miejscowy cieśla. Świątynię wzniesiono w konstrukcji zrębowej z dostawioną wieżą słupową. Posiada ona wieloczłonową bryłę przeciętą transeptem, zamknięte trójbocznie prezbiterium, zakrystię od wschodu, kruchtę od zachodu i nakryta jest dachem jednokalenicowym. We wnętrzu na uwagę zasługują: ołtarz z 1909 r. wykonany na wzór ołtarza z Tyrawy Wołoskiej z rzeźbami świętych Piotra i Pawła, w zwieńczeniu z rokokową rzeźbą Boga Ojca, rzeźby aniołów z XVIII (pochodzące z kaplicy dworskiej w Stańkowej), płaskorzeźba z 1700 r., ambona z postaciami 4 ewangelistów z XVIII w. (z Birczy) i późnobarokowy prospekt organowy z kościoła w Rybotyczach.
Nowosielce Kozickie - rz. kat. kościół par. p.w. Świętych Jerzego i Tekli z 1743 r. ufundowany przez właścicieli wsi Jerzego i Cecylię Nowosieleckich. Świątynia o konstrukcji zrębowej z zamkniętym trójbocznie prezbiterium z zakrystią i i kruchtą nakryta jest dachem jednokalenicowym i posiada oszalowane deskami ściany. Do niedawna był to jeden z najcenniejszych kościołów drewnianych na terenie PKGS. Niestety samowolna przebudowa przez proboszcza polegająca na zmianach konstrukcyjnych, usunięciu lisic i gontów z dachu z zamianą na blachę oraz dobudowanie dwukondygnacyjnej dzwonnicy o konstrukcji słupowej z dachem namiotowym obok spowodowała utratę pierwotnego wyglądu. We wnetrzu na uwagę zasługują: późnobarokowe wyposażenie, wizerunek św. Tekli w polu głównym ołtarza bocznego, ambona w stylu regencji, tablica fundacyjna z portretami fundatorów i herbami Jelito i Sas. Na cmentarzu przy kościele znajduje się klasycystyczna kaplica grobowa Michała Leszczyńskiego herbu Korczak oraz kilka nagrobków szlacheckich m.in. Apolinarego i Sybilii Dydyńskich z 1 poł. XIX w. przeniesiony ostatnio do kruchty kościoła.
Ropienka - rz. kat. kościół filialny wzniesiony w 1893 r. przez właścicieli wsi Jana i Amalię Wierzbickich jako ich kaplica grobowa. Oszalowana deskami świątynia zrębowa nawę główną ma przecięta transeptem i nakryta jest dachem jednokalenicowym. Od wschodu przylega do niej zakrystia, a od zachodu murowana kruchta. We wnętrzu na uwagę zasługują: ołtarze z 1 poł XIX w. pochodzące z miejscowej cerkwi (przeniesionej do Wańkowej), w ołtarzu głównym ikony: Matka Boża z Dzieciątkiem, Ofiarowanie w Świątyni i Zwiastowanie i iluzjonistyczna polichromia z epitafium inskrypcyjnym fundatorki.
Łobozew - rz. kat. kościół parafialny p.w. Najświętszego Serca Jezusa pochodzi z połowy XIX w. Jednonawowa świątynia o konstrukcji zrębowej z zamkniętym trójbocznie prezbiterium, z przyległą doń zakrystią, dobudowaną do nawy kruchtą i scianach wzmocnionych lisicami nakryta jest dwukalenicowym dachem. Obok drewniana dzwonnica słupowa oszalowana deskami. Wyposażenie wnętrza współczesne z oryginalnym sklepieniem w kształcie odwróconego kadłuba łodzi.
Teleśnica Oszwarowa - rz. kat. niewielki jednoprzestrzenny kościół p.w. Matki Boskiej Jasnogórskiej powstał w 1985 r. Świątynia wzniesiona w konstrukcji zrębowej z oszalowanymi deskami ścianami nakryta jest jednokalenicowym dachem i posiada współczesny wystrój wnętrza.
Średnia Wieś - posiada najstarszą drewnianą świątynię w Bieszczadach. Powstała w II poł. XVI w. jako kaplica dworska Balów. Jednonawowy rz. kat. kościół wzniesiony w konstrukcji zrębowej z trójbocznie zamkniętym prezbiterium nakryty jednokalenicowym dachem wraz ze ścianami obitym gontem był przez wiele lat ozdobą regionu. Dobudowana do niego w 1983 r. wieża izbicowa o konstrukcji słupowej zmieniła wygląd i urok świątyni. Na uwagę zasługuje ciekawe barokowe wnętrze. Prowadzi do niego zamknięte łukami oślego grzbietu wejście z XVI w. Podwieszony chór muzyczny wspiera się na słupie wykonanym z dawnej belki tęczowej, co potwierdza łaciński napis na nim. Ozdobione polichromią figuralną i iluzjonistyczną z 1 poł. XVIII w. wnętrze na ścianach prezbiterium posiada namalowane podziały architektoniczne. Późnobarokowe ołtarze ufundowane przez Katarzynę Balównę wykonali snycerze krośnieńscy. W ołtarzu głównym uwagę zwraca obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem podającym Matce jabłko z XVIII w. W kruchcie dobudowanej dzwonnicy przy wejściu do nawy rzeźba „ostatnia wieczerza” znanego artysty bieszczadzkiego Jędrka Wasielewskiego - Połoniny z wykonanymi również przez niego w drewnie płaskorzeźbami - stacjami drogi krzyżowej w nawie głównej. Nieliczni o tym wiedzą.
Nowosiółki - rz. kat. kościół filialny p.w. św. Józefa wzniesiony został przez mieszkańców wsi w czasach PRL w ciągu jednej nocy w sobotę 2 sierpnia 1975 r. przy oświetleniu latarek kieszonkowych. O godz. 11 w niedzielę odprawiono pierwszą Mszę Święta. Milicja była w szoku. Początkowo jednoprzestrzenna świątynia o konstrukcji zrębowej wzniesiona na wybudowanych potajemnie w kukurydzy fundamentach oszalowana deskami i nakryta jednokalenicowym dachem była prosta i ładna. Jej urok zniszczono poprzez dostawienie wieży i obicie całości sidingiem.
Wetlina - rz. kat. kościół par. p.w. Miłosierdzia Bożego z 1980 r. o współczesnym wystroju wnetrza stoi w miejscu dawnej ogromnej murowanej cerkwi o pięciu kopułach wysadzonej przez WOP w 1950 r. Dzisiejsza skromna świątynia ma kształt rozbitego namiotu. Wzniesiona w konstrukcji zrębowej oszalowana jest deskami i nakryta jednokalenicowym dachem. Obok dom zakonny o.o. bernardynów prowadzących ośrodek rekolekcyjny i opiekujących się parafią.
Wola Michowa - posiada współczesny rz. kat. niewielki kościół fil. p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Jednoprzestrzenna świątynia wzniesiona w konstrukcji zrębowej i oszalowana deskami z dobudowaną zakrystią nakryta jest jednokalenicowym dachem.
Komańcza - rz. kat. kościół par. p.w. św. Józefa powstał w 1950 r. na miejscu spalonej wskutek działań wojennych w 1944 r. wcześniejszej świątyni z 1927 r. Trójdzielna budowla o konstrukcji zrębowej z zamkniętym trójbocznie prezbiterium z przyległą dwukondygnacyjną wieżą słupową i oszalowanych deskami ścianach wzmocnionych lisicami nakryta jest dwuspadowym dachem. We współczesnym wyposażeniu wnętrza uwagę zwraca obraz św. Józefa z Dzieciątkiem, rzeźbiona w drewnie grupa pasji i ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Dołżyca - rz. kat. kościół filialny p.w. św. Józefa powstał w 1990 r. w wyniku przebudowy domu mieszkalnego. Kaplica posiada zrębowe ściany, oszalowana jest deskami i nakryta jednokalenicowym dachem zwieńczonym cebulastym hełmem z krzyżem. We współczesnym wnętrzu uwagę zwraca wizerunek św. Huberta w ołtarzu.
Czystohorb - rz. kat. kościół filialny p.w. Chrystusa Dobrego Pasterza jest nieużytkowaną kaplicą przeniesioną tutaj w 1991 r. z Turzego Pola. Świątynia zrębowa z trójbocznie zamkniętym prezbiterium z przylegającą doń zakrystią nakryta jest jednokalenicowym dachem. Od wejścia przylega do niej dwukondygnacyjna wieża o konstrukcji słupowej nakryta dachem namiotowym.
Dolina - kościół fil. rz. kat. parafii w Zahutyniu p.w. Narodzenia NMP z 1836 r. fundowany przez właścicielkę wsi Gabrielę Wenzlarową, a wykonany przez cieślę Jana Długosza. Przez pewien czas służył jako cerkiew gr. kat. p.w. Opieki Matki Bożej, a od 1946 r. ponownie jako kościół. Jednoprzestrzenna świątynia o konstrukcji zrębowej posiada trójbocznie zamknięte prezbiterium, zakrystię od wschodu, przedsionek i nakryta jest dachem jednokalenicowym. We wnętrzu ołtarz główny z XIX w., 6 ikon z wyobrażeniem apostołów z dawnego ikonostasu, na ścianie epitafium inskrypcyjne fundatorki. Klucze obok.
Zahutyń - rz. kat. kościół par. p.w. Matki Boskiej Królowej Polski z 1946 r. wzniesiony na miejscu dawnej cerkwi. Świątynia trójdzielna o konstrukcji zrębowej (prezbiterium, nawa, kruchta) była odnowiona i w 2000 r. przebudowano jej prezbiterium na murowane. Całość nakryta jest dachem dwukalenicowym. We wnętrzu zwraca uwagę obraz Matki Bożej Szkaplerznej z XVIII w. przeniesiony tutaj z klasztoru franciszkanów z Sanoka z licznymi wotami dziękczynnymi i oryginalna, rzeźbiona w drewnie chrzcielnica. Na cmentarzu przy kościele kilka starych nagrobków. Klucze na plebanii, Zahutyń nr 48.
Stanisław Orłowski - Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych „Karpaty”
