Chrewt jest miejscowością przy małej obwodnicy bieszczadzkiej, położoną nad malowniczą zatoką przy ujściu Potoku Czarnego do Jeziora Solińskiego w odległości 21 km od Leska.

Na uwagę turystów zasługują: liczna letnia baza noclegowa, czynne latem kąpielisko nad zalewem solińskim, platforma widokowa przy szosie z prywatną galerią rzeźbiarską i letnim barem, widokowe odkryte wzgórza nad zatoką dające rozległe panoramy na okolicę i wciśniętą w okoliczne wzgórza malowniczą zatokę „bieszczadzkiego morza”.

Najważniejsze epizody z przeszłości: Nazwa wsi Chrewt kształtowała się w XV i XVI w. Wieś zmieniała wówczas nazwę z Cherebuth (1436) na Chrewth (1441), Chrewuth, Chrewoth, Chrewyth (1473), Chrewt (1489), Creuth (1508), Kreuth (1515).

1436 r. – przynosi najstarszą źródłową wzmiankę o miejscowości zwanej wówczas Cherebuth Była ona własnością szlachecką w sobieńskich dobrach Kmitów w historycznej ziemi sanockiej. Z akt sądowych dowiadujemy się, iż Jan Goligay ze Strzałkowa jako zastępca swojej żony Małgorzaty pozwał przed sąd kasztelana przemyskiego Mikołaja Kmitę z Wiśnicza za zajęcie gwałtem dóbr ojczystych Małgorzaty, przypadłych jej prawem bliższości po jej bracie rodzonym zm. Janie Kmicie i dzieciach tegoż z Bachórza: tj. zamek Sobień z wsiami i wolami doń należącymi: Solina, Rajskie, Chrewt i innymi.

1441 r. – nastąpił podział dóbr między Małgorzatą (żoną Przedpełka Mościca z Wielkiego Koźmina), a jej stryjem Mikołajem Kmitą z Wiśnicza, kasztelanem przemyskim, na mocy którego Małgorzata odstąpiła stryjowi Mikołajowi i jego synom zamek Sobień z wsiami do zamku należącymi: Solina, Rajskie, Chrewt i inne.

1457 r. – Stanisław, Mikołaj i Jan, bracia niedzielni z Wiśnicza i synowie Mikołaja z Sobienia pozwali kasztelana lwowskiego Jana Kmitę z Wiśnicza o gwałtowne zajęcie dóbr przypadłych im sorte vulgariter loszem: zamku Sobień i wsi Rajskie, Chrewt, Jankowce i inne.

1482 r. – przed sądem leńskim dóbr Kmitów w Lesku w obecności zarządcy, krajnika i 7 kniaziów Jaromir z Chrewtu przekazał połowę swego kniaźstwa w Chrewcie dzieciom swego syna Szemuczka, a połowę panu Janowi Kmicie Sobieńskiemu. Była więc tutaj wcześniej siedziba kniazia wołoskiego.

1489 r. – kasztelan sanocki Stanisław Kmita zapisał swojej żonie Katarzynie, córce Jana Amora z Tarnowa 6000 zł węgierskich na połowie swych dóbr: zamku Sobień i wsi do niego należących: Solina, Chrewt, Polana i inne.

1508 r. – sołtys Iwan z Chrewtu płacił podatek 9 groszy ze swego sołectwa.

1515 r. – Chrewt należał do dóbr Leskich Kmity Sobieńskiego.

1526 r. – we wsi uprawiano 5 ½ łana ziemi.

1529 r. – miejscowość przeszła na własność Piotra Kmity, kasztelana wojnickiego i marszałka wielkiego koronnego oraz jego brata rodzonego Stanisława Kmity.

1530 r. – nadal uprawiano 5 ½ łana ziemi, a we wsi był młyn opustoszały. Sołtys płacił podatek 12 groszy ze swego łanu.

1536 r. – we wsi prawa wołoskiego Chrewt uprawiano 5 ½ areału ziemi uprawianej przez osadników wołoskich, były dworzyszcza wołoskie, sołtys i czynny młyn.

1589 r. – przynosi wzmiankę o popie. Prawdopodobnie była też już cerkiew.

1663 r. – rejestr podatkowy (Trzecieski) podaje, że Chrewt wraz Wydrnem, Olchowcem, Paniszczewem, Tworylnem, Wetliną i Krywem był własnością Boguskich. Informację tę potwierdza kolejny rejestr podatkowy ziemi sanockiej z 1774 r. (J. Półćwiartek).

1672 r. – po najeździe Tatarów we wsi należącej wówczas do Boguskich ocalały tylko 3 domy (w Wydrnem 1), jej zabudowania ordyńcy spalili, a mieszkańców uprowadzili w jasyr.

1708 r. – powstała drewniana trójdzielna zrębowa cerkiew p.w. Św. Paraskiewy, o dachach piramidalnych w czystym stylu bojkowskim, remontowana w 1899 r. Niektórzy autorzy jako datę jej budowy podają rok 1670. Świątynia ta nad przedsionkiem „na piętrze” miała tzw. górną kaplicę (podobną do cerkwi z Grąziowej znajdującej się w skansenie w Sanoku). Dziś Muzeum Historyczne w Sanoku posiada w swoich zbiorach XVI-wieczne ikony z Chrewtu, zaś MBL w Sanoku – jedną z nich.

XIX w. – właścicielem wsi był hr. Ksawery Konarski, który uczestniczył w powstaniu listopadowym i w Wiośnie Ludów. Jego klacz z czasów powstania listopadowego jako „zasłużona dla Ojczyzny” w ogóle nie była używana do prac polowych i przeżyła 35 lat. W czasie powstania styczniowego ze względu na podeszły wiek przechowywał we dworze rannych powstańców i stworzył im warunki do rekowalescencji. Jednym z jego gości był generał Antoni Jeziorański. Zmarł w 1866 r. w chrewcie i został pochowany w rodzinnej kaplicy na cmentarzu przycerkiewnym. `Aleksandra z hr. Krasickich hr. Konarska była córką hrabiego Krasickiego z Leska i jego żony Henryki z hr. Męcińskich. Była gorącą patriotką i uczestniczyła w organizowaniu pomocy dla powstania styczniowego. Jej siostra Jadwiga z hr. Krasickich hr.Weissenwolfowa mieszkająca w Wiedniu miała poważne wpływy na dworze cesarskim, które wykorzystywała dla zapewnienia pomocy ukrywającym się w Bieszczadach powstańcom. Dzięki temu dwór w Chrewcie był dla powstańców zawsze gościnny i otwarty, a policja austriacka nie interesowała się nim zbytnio. Gdy zmarła w 1875 r. jej synowie podzielili się majątkiem.

XIX w. – ok. poł. XIX stulecia otwarto tutaj urząd pocztowy, który uzupełnił sieć istniejących wcześniej placówek w tej okolicy tj. w Solinie, Ustrzykach Dolnych i w Lutowiskach. Niestety w 1880 r. został zamknięty z powodu utonięcia poczmistrza w Sanie.

XIX w. – pod koniec stulecia we wsi był folwark zwany Za Sanem położony na lewym brzegu Sanu za brodem przy drodze do Horodka, którego właścicielem był Henryk Konarski, a po I wojnie światowej Henryk Wężyk-Rudzki. We wsi były też 3 karczmy: jedna na jej wschodnim krańcu przy wyjeździe do Polany, druga na lewym brzegu Sanu przy drodze wiodącej przez bród do Horodka, a trzecia 300 m za folwarkiem na granicy Chrewtu i Horodka. Miejsca po 2 ostatnich wraz ze wspomnianym folwarkiem znajdują się dziś na dnie Jeziora Solińskiego.

1921 r. – według danych przeprowadzonego wówczas spisu powszechnego ludności we wsi było 88 budynków drewnianych, w których mieszkało 596 osób, w tym 87 podało narodowość polską, a 509 narodowość rusińską. Według wyznania mieszkało we wsi (bez Olchowca) 519 unitów, 21 łacinników i 56 osób wyznania mojżeszowego (prawdopodobnie Żydów prowadzących karczmy i sklepy). Wieś należała do parafii rzymskokatolickiej w Polanie i jednocześnie była siedzibą parafii unickiej (greckokatolickiej) z własna cerkwią z 1670 r. i plebanią parocha. We wsi były też dwa folwarki.

W okresie międzywojennym (1919 – 1939) u ujścia potoku Czarnego do Sanu pracował młyn wodny. Potokiem Czarnym spławiano drewno do Sanu i tartaku, którego właścicielem był Hagler.

1937 r. – wieś Chrewt liczyła 92 gospodarstwa, zaś przysiółek Leobrat – 11.

IX 1939 – VI 1941 r. – wieś znajdowała się pod okupacją sowiecką i dwór uległ grabieży.

VI 1941 r. – VIII 1944 r. – podczas okupacji niemieckiej zlikwidowano ludność żydowską.

19441951 r. – Chrewt znajdował się w granicach ZSRR, a do Polski wrócił zupełnie wyludniony.

1955 r. – została rozebrana drewniana trójdzielna cerkiew zrębowa z 1670 r. z dachami piramidalnymi wzniesiona w czystym stylu bojkowskim (po 3 piętrzące się dachy stożkowe), a miejsce to wraz z cmentarzem znajduje się dziś na dnie jeziora.

1967 r. – zabudowania wsi ostatecznie rozebrano przed zalaniem przez wody powstającego jeziora solińskiego.

1970 r. – wybudowano małą obwodnicę bieszczadzką łączącą niby cięciwą miejscowości wielkiej obwodnicy: Czarną (przez Polanę – Chrewt - Rajskie – Polańczyk) i Hoczew. Ta nowa trasa komunikacyjna przyczyniła się do rozwoju ruchu turystycznego i Chrewt zaczął zaludniać się przy brzegach Zalewu Solińskiego.

2004 r. – dziś miejscowość letniskowa Chrewt położona przy małej obwodnicy bieszczadzkiej stale się zaludnia i liczy już 18 stałych mieszkańców. W pierwotnym do niedawna krajobrazie powstają nadal kolejne obiekty noclegowe, domki letniskowe, punkty gastronomiczne, pamiątkarskie, przystań żeglarska, kąpielisko, wypożyczalnie sprzętu pływającego, pola biwakowe itp.

Literatura: 1. Adam Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Część 1 (A – I), Do druku przygotowali Anna Fastnacht-Stupnicka i Antoni Gąsiorowski, Brzozów 1991, s. 69 – 70. 2. Józef Półćwiartek, Zniszczenia ostatniego najazdu tatarskiego w 1672 r. na obszarze ziemi sanockiej, Rocznik historyczno-Archiwalny 1994, Tom VII – VIII, s. 36, 33 – 42. 3. Stanisław Kryciński (red.), Nadsanie, Inwentaryzacja krajoznawcza gminy Czarna, Warszawa 1986, T. I , s. 27 – 30. 4. Maciej Augustyn, Mieszkańcy Bieszczadów w powstaniu styczniowym, Bieszczad nr 6, Ustrzyki Dolne 1999, s. 145 – 146. 5. Józef Pawłusiewicz, Na dnie jeziora, LSW Warszawa 1981, s. 15, 78) 6. Andrzej Potocki, Wokół bieszczadzkich zalewów. Przewodnik z legendami, Krosno 2001, s. 143-4. 7. Bieszczady. Przewodnik dla prawdziwego turysty, Oficyna Wydawnicza „Rewasz” (Wydanie dziesiąte aktualizowane), Pruszków 2004, s. 275.

Opracował Stanisław Orłowski


Pokaż obiekty z miejscowości Chrewt

Wykaz miejscowości:

Bachlawa Baligród Bandrów Berezka Bereżnica Wyżna Bezmiechowa Bóbrka k. Soliny Brzegi dolne Buk Bukowiec Bykowce Bystre koło Baligrodu Bystre koło Michniowca Chmiel Chrewt Cisna Czarna Czaszyn Dwernik Glinne Górzanka Grąziowa Hoczew Hoszów Hołuczków Jankowce Jasień Jureczkowa Komańcza Kostryń Krościenko Kulaszne Lesko Leszczowate Liskowate Lutowiska Markowce Michniowiec Mokre Morochów Morochów Myczków Myczkowce Orelec Pakoszówka Paszowa Pisarowce Polana Polańczyk Poraż Puławy Płowce Raczkowa Radoszyce Rajskie Równia Rozpucie Roztoka Rudenka Rzepedź Sanoczek Sanok Serednica Siemuszowa Smolnik Sobień Sokole Solina Średnia Wieś Srogów Dolny Srogów Górny Stefkowa Strachocina Szczawne Terka Trepcza Trzcianiec Turzańsk Tyrawa Solna Tyrawa Wołoska Uherce Mineralne Ulucz Ustjanowa Górna Ustrzyki Dolne Ustrzyki Górne Wańkowa Wetlina Wisłoczek Wisłok Wielki Wojtkowa Wojtkówka Wola Michowa Wola Piotrowa Wołkowyja Wujskie Zabłotce Zagórz Załuż Zwierzyń Żłobek Łęg Łobozew Łodyna Łodzina Łopienka Łukawica