Chrewt jest miejscowością przy małej obwodnicy bieszczadzkiej, położoną nad malowniczą zatoką przy ujściu Potoku Czarnego do Jeziora Solińskiego w odległości 21 km od Leska.
Na uwagę turystów zasługują: liczna letnia baza noclegowa, czynne latem kąpielisko nad zalewem solińskim, platforma widokowa przy szosie z prywatną galerią rzeźbiarską i letnim barem, widokowe odkryte wzgórza nad zatoką dające rozległe panoramy na okolicę i wciśniętą w okoliczne wzgórza malowniczą zatokę „bieszczadzkiego morza”.
Najważniejsze epizody z przeszłości: Nazwa wsi Chrewt kształtowała się w XV i XVI w. Wieś zmieniała wówczas nazwę z Cherebuth (1436) na Chrewth (1441), Chrewuth, Chrewoth, Chrewyth (1473), Chrewt (1489), Creuth (1508), Kreuth (1515).
1436 r. – przynosi najstarszą źródłową wzmiankę o miejscowości zwanej wówczas Cherebuth Była ona własnością szlachecką w sobieńskich dobrach Kmitów w historycznej ziemi sanockiej. Z akt sądowych dowiadujemy się, iż Jan Goligay ze Strzałkowa jako zastępca swojej żony Małgorzaty pozwał przed sąd kasztelana przemyskiego Mikołaja Kmitę z Wiśnicza za zajęcie gwałtem dóbr ojczystych Małgorzaty, przypadłych jej prawem bliższości po jej bracie rodzonym zm. Janie Kmicie i dzieciach tegoż z Bachórza: tj. zamek Sobień z wsiami i wolami doń należącymi: Solina, Rajskie, Chrewt i innymi.
1441 r. – nastąpił podział dóbr między Małgorzatą (żoną Przedpełka Mościca z Wielkiego Koźmina), a jej stryjem Mikołajem Kmitą z Wiśnicza, kasztelanem przemyskim, na mocy którego Małgorzata odstąpiła stryjowi Mikołajowi i jego synom zamek Sobień z wsiami do zamku należącymi: Solina, Rajskie, Chrewt i inne.
1457 r. – Stanisław, Mikołaj i Jan, bracia niedzielni z Wiśnicza i synowie Mikołaja z Sobienia pozwali kasztelana lwowskiego Jana Kmitę z Wiśnicza o gwałtowne zajęcie dóbr przypadłych im sorte vulgariter loszem: zamku Sobień i wsi Rajskie, Chrewt, Jankowce i inne.
1482 r. – przed sądem leńskim dóbr Kmitów w Lesku w obecności zarządcy, krajnika i 7 kniaziów Jaromir z Chrewtu przekazał połowę swego kniaźstwa w Chrewcie dzieciom swego syna Szemuczka, a połowę panu Janowi Kmicie Sobieńskiemu. Była więc tutaj wcześniej siedziba kniazia wołoskiego.
1489 r. – kasztelan sanocki Stanisław Kmita zapisał swojej żonie Katarzynie, córce Jana Amora z Tarnowa 6000 zł węgierskich na połowie swych dóbr: zamku Sobień i wsi do niego należących: Solina, Chrewt, Polana i inne.
1508 r. – sołtys Iwan z Chrewtu płacił podatek 9 groszy ze swego sołectwa.
1515 r. – Chrewt należał do dóbr Leskich Kmity Sobieńskiego.
1526 r. – we wsi uprawiano 5 ½ łana ziemi.
1529 r. – miejscowość przeszła na własność Piotra Kmity, kasztelana wojnickiego i marszałka wielkiego koronnego oraz jego brata rodzonego Stanisława Kmity.
1530 r. – nadal uprawiano 5 ½ łana ziemi, a we wsi był młyn opustoszały. Sołtys płacił podatek 12 groszy ze swego łanu.
1536 r. – we wsi prawa wołoskiego Chrewt uprawiano 5 ½ areału ziemi uprawianej przez osadników wołoskich, były dworzyszcza wołoskie, sołtys i czynny młyn.
1589 r. – przynosi wzmiankę o popie. Prawdopodobnie była też już cerkiew.
1663 r. – rejestr podatkowy (Trzecieski) podaje, że Chrewt wraz Wydrnem, Olchowcem, Paniszczewem, Tworylnem, Wetliną i Krywem był własnością Boguskich. Informację tę potwierdza kolejny rejestr podatkowy ziemi sanockiej z 1774 r. (J. Półćwiartek).
1672 r. – po najeździe Tatarów we wsi należącej wówczas do Boguskich ocalały tylko 3 domy (w Wydrnem 1), jej zabudowania ordyńcy spalili, a mieszkańców uprowadzili w jasyr.
1708 r. – powstała drewniana trójdzielna zrębowa cerkiew p.w. Św. Paraskiewy, o dachach piramidalnych w czystym stylu bojkowskim, remontowana w 1899 r. Niektórzy autorzy jako datę jej budowy podają rok 1670. Świątynia ta nad przedsionkiem „na piętrze” miała tzw. górną kaplicę (podobną do cerkwi z Grąziowej znajdującej się w skansenie w Sanoku). Dziś Muzeum Historyczne w Sanoku posiada w swoich zbiorach XVI-wieczne ikony z Chrewtu, zaś MBL w Sanoku – jedną z nich.
XIX w. – właścicielem wsi był hr. Ksawery Konarski, który uczestniczył w powstaniu listopadowym i w Wiośnie Ludów. Jego klacz z czasów powstania listopadowego jako „zasłużona dla Ojczyzny” w ogóle nie była używana do prac polowych i przeżyła 35 lat. W czasie powstania styczniowego ze względu na podeszły wiek przechowywał we dworze rannych powstańców i stworzył im warunki do rekowalescencji. Jednym z jego gości był generał Antoni Jeziorański. Zmarł w 1866 r. w chrewcie i został pochowany w rodzinnej kaplicy na cmentarzu przycerkiewnym. `Aleksandra z hr. Krasickich hr. Konarska była córką hrabiego Krasickiego z Leska i jego żony Henryki z hr. Męcińskich. Była gorącą patriotką i uczestniczyła w organizowaniu pomocy dla powstania styczniowego. Jej siostra Jadwiga z hr. Krasickich hr.Weissenwolfowa mieszkająca w Wiedniu miała poważne wpływy na dworze cesarskim, które wykorzystywała dla zapewnienia pomocy ukrywającym się w Bieszczadach powstańcom. Dzięki temu dwór w Chrewcie był dla powstańców zawsze gościnny i otwarty, a policja austriacka nie interesowała się nim zbytnio. Gdy zmarła w 1875 r. jej synowie podzielili się majątkiem.
XIX w. – ok. poł. XIX stulecia otwarto tutaj urząd pocztowy, który uzupełnił sieć istniejących wcześniej placówek w tej okolicy tj. w Solinie, Ustrzykach Dolnych i w Lutowiskach. Niestety w 1880 r. został zamknięty z powodu utonięcia poczmistrza w Sanie.
XIX w. – pod koniec stulecia we wsi był folwark zwany Za Sanem położony na lewym brzegu Sanu za brodem przy drodze do Horodka, którego właścicielem był Henryk Konarski, a po I wojnie światowej Henryk Wężyk-Rudzki. We wsi były też 3 karczmy: jedna na jej wschodnim krańcu przy wyjeździe do Polany, druga na lewym brzegu Sanu przy drodze wiodącej przez bród do Horodka, a trzecia 300 m za folwarkiem na granicy Chrewtu i Horodka. Miejsca po 2 ostatnich wraz ze wspomnianym folwarkiem znajdują się dziś na dnie Jeziora Solińskiego.
1921 r. – według danych przeprowadzonego wówczas spisu powszechnego ludności we wsi było 88 budynków drewnianych, w których mieszkało 596 osób, w tym 87 podało narodowość polską, a 509 narodowość rusińską. Według wyznania mieszkało we wsi (bez Olchowca) 519 unitów, 21 łacinników i 56 osób wyznania mojżeszowego (prawdopodobnie Żydów prowadzących karczmy i sklepy). Wieś należała do parafii rzymskokatolickiej w Polanie i jednocześnie była siedzibą parafii unickiej (greckokatolickiej) z własna cerkwią z 1670 r. i plebanią parocha. We wsi były też dwa folwarki.
W okresie międzywojennym (1919 – 1939) u ujścia potoku Czarnego do Sanu pracował młyn wodny. Potokiem Czarnym spławiano drewno do Sanu i tartaku, którego właścicielem był Hagler.
1937 r. – wieś Chrewt liczyła 92 gospodarstwa, zaś przysiółek Leobrat – 11.
IX 1939 – VI 1941 r. – wieś znajdowała się pod okupacją sowiecką i dwór uległ grabieży.
VI 1941 r. – VIII 1944 r. – podczas okupacji niemieckiej zlikwidowano ludność żydowską.
1944 – 1951 r. – Chrewt znajdował się w granicach ZSRR, a do Polski wrócił zupełnie wyludniony.
1955 r. – została rozebrana drewniana trójdzielna cerkiew zrębowa z 1670 r. z dachami piramidalnymi wzniesiona w czystym stylu bojkowskim (po 3 piętrzące się dachy stożkowe), a miejsce to wraz z cmentarzem znajduje się dziś na dnie jeziora.
1967 r. – zabudowania wsi ostatecznie rozebrano przed zalaniem przez wody powstającego jeziora solińskiego.
1970 r. – wybudowano małą obwodnicę bieszczadzką łączącą niby cięciwą miejscowości wielkiej obwodnicy: Czarną (przez Polanę – Chrewt - Rajskie – Polańczyk) i Hoczew. Ta nowa trasa komunikacyjna przyczyniła się do rozwoju ruchu turystycznego i Chrewt zaczął zaludniać się przy brzegach Zalewu Solińskiego.
2004 r. – dziś miejscowość letniskowa Chrewt położona przy małej obwodnicy bieszczadzkiej stale się zaludnia i liczy już 18 stałych mieszkańców. W pierwotnym do niedawna krajobrazie powstają nadal kolejne obiekty noclegowe, domki letniskowe, punkty gastronomiczne, pamiątkarskie, przystań żeglarska, kąpielisko, wypożyczalnie sprzętu pływającego, pola biwakowe itp.
Literatura: 1. Adam Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Część 1 (A – I), Do druku przygotowali Anna Fastnacht-Stupnicka i Antoni Gąsiorowski, Brzozów 1991, s. 69 – 70. 2. Józef Półćwiartek, Zniszczenia ostatniego najazdu tatarskiego w 1672 r. na obszarze ziemi sanockiej, Rocznik historyczno-Archiwalny 1994, Tom VII – VIII, s. 36, 33 – 42. 3. Stanisław Kryciński (red.), Nadsanie, Inwentaryzacja krajoznawcza gminy Czarna, Warszawa 1986, T. I , s. 27 – 30. 4. Maciej Augustyn, Mieszkańcy Bieszczadów w powstaniu styczniowym, Bieszczad nr 6, Ustrzyki Dolne 1999, s. 145 – 146. 5. Józef Pawłusiewicz, Na dnie jeziora, LSW Warszawa 1981, s. 15, 78) 6. Andrzej Potocki, Wokół bieszczadzkich zalewów. Przewodnik z legendami, Krosno 2001, s. 143-4. 7. Bieszczady. Przewodnik dla prawdziwego turysty, Oficyna Wydawnicza „Rewasz” (Wydanie dziesiąte aktualizowane), Pruszków 2004, s. 275.
Opracował Stanisław Orłowski
Pokaż obiekty z miejscowości Chrewt
