Duża rozciągnięta wieś (ok. 450 – 470 m n.p.m.) o charakterze ulicówki (ponad. 900 mieszkańców) przy dużej obwodnicy bieszczadzkiej i linii kolejowej Zagórz – Krościenko – Chyrów położona między pasmem Żukowa a Wielkim Królem (732 m) i Małym Królem (642 m) znajdującymi się już w Parku Krajobrazowym Gór Słonnych. W miejscowości : stacja kolejowa, szkoła, stacje paliw, warsztaty samochodowe, prywatne firmy w zabudowaniach byłego kombinatu drzewnego, zabytkowy kościół drewniany, gospodarstwa agroturystyczne i pokoje gościnne. Prze miejscowość tę przebiega główny wododział europejski oddzielający zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego.
Ważniejsze epizody z przeszłości:
1489 r. – pierwsza wzmianka o wsi założonej na prawie wołoskim w dobrach Kmitów. Występowała wówczas pod nazwą Ustyanowa Vola, 1540 r. Ustianowa, 1678 r. – Ustyanowa, 1745 r. – Ustianowa. Słowo pochodzi od węgierskiego imienia Ustyan (Justynian), który prawdopodobnie był zasadźcą wsi i ściągnął tutaj osadników z Węgier. XV wiek – wiodła tędy królewska droga państwowa („via publica”) łącząca Kraków z Sanokiem, Samborem i Lwowem. 1520 r. – właściciel wsi Piotr Kmita otrzymał od Zygmunta Starego przywilej na pobieranie w Ustjanowej myta z przeznaczeniem na utrzymanie drogi w dobrym stanie i budowę mostów. 1526 r. – istniała tutaj cerkiew parafialna. 1580 r. – wieś przeszła w ręce Herburtów. 1672 r. – podczas ostatniego już najazdu czambułów tatarskich Nuradyn-Soltana na Bieszczady we wsi ocalało tylko 5 domów, ordyńcy ograbili i spalili wieś, a mieszkańców uprowadzili na wschód do niewoli. Była to nadal własność Herburtów. 1890 r. – szematyzm podaje liczbę 520 wiernych (z Ustjanową Dolną) obrządku grecko-katolickiego. 1918 r. – 1300 wiernych (z Ustjanową Dolną) obrządku grecko-katolickiego. - 6 XII 1918 r. Ukraińcy postanowili zaatakować Ustrzyki Dolne, aby odciąć od Polski załogę Lwowa. Na odsiecz miastu pośpieszył szybko przybyły z Krakowa szwadron kawalerii (60 szabel), który od strony Ustjanowej uderzył na Równię i u zbiegu drogi w Hoszowczyku rozbił kolumnę ukraińską biorąc 38 jeńców. - 12 XII 1918 r. przez wieś przeszły polskie oddziały pod dowództwem płk. Minkiewicza (2000 piechoty, 10 dział i pociąg pancerny „Kozak” rozwijając natarcie na Ustrzyki Dolne i śpiesząc na odsiecz Lwowa. 1919 r. – 14 i 22 I Ukraińcy dwukrotnie usiłowali zająć Ustrzyki Dolne atakując je m.in. też od strony Ustjanowej, lecz odstraszył ich ogniem dział polski pociąg pancerny. 1921 r. – wieś liczyła 280 domów i 1671 mieszkańców (1366 greko-katolików, 208 łacinników i 96 wyznawców religii mojżeszowej). W obu częściach wsi stały drewniane cerkwie, obie z 1792 r. i pod tym samym wezwaniem św. Paraskewii. 1931 r. – jesienią zwiad lotniczy Dęblińskiej Sekcji Lubelskiego Klubu Lotniczego wypróbował na zboczach Żukowa szybowiec NN-bis zbudowany przez podchorążych tej szkoły. Loty wypadły rewelacyjnie. Odkryto wspaniałe warunki termiczne i doskonałe noszenia pozwalające na szybkie szkolenie pilotów. 1933 r. - na Holicy (762 m) i grzbiecie pasma Żukowa powstało ogromne, znane w Europie górskie lotnisko szybowcowe. Do jego uruchomienia przyczynił się ppłk pilot Bolesław Stachoń zakładając dla szkoły w Dęblinie wojskowy Obóz Szkoleniowy. Szybowisko szybko rozrosło się i po roku posiadało już duże hangary, infrastrukturę lotniczą z lotniskiem dla samolotów w dolinie i wyciągarki dla szybowców na stokach Żukowa. 1935 r. – w szkole szybowcowej odbywały się coroczne zawody szybowcowe, a w 1935 r. zorganizowano tutaj III Krajowe Zawody Szybowcowe, w czasie których dokonano licznych wyczynów i ustanowiono nowe rekordy. Polski. 1936 r. – wybudowano hangar na szczycie Żukowa, a cały ośrodek lotniczy obejmował już Ustjanowę Centralną, Żuków, Równię i Gromadzyń. Znajdowały się tutaj znakomite szybowce typu „Salamandra”, „Delfin” i „Rekin”. Przeszkolono też grupę narciarzy do lotów m.in. Stanisława Marusarza i Bronisława Czecha. Ćwiczyli tutaj również tak sławni piloci jak: Adam Dziurzyński, Tadeusz Góra, Adam Ziętek, Wanda Modlibowska, Irena Kępkówna itp. W tym roku Kazimierz Antoniak na szybowcu SG#/36 osiągnął wysokość 3435 m. Rekord ten poprawiony został dopiero po II wojnie światowej. Kolejnym wyczynem był przelot Bolesława Baranowskiego o dł.332 km w linii prostej z lądowaniem w Rumunii. 1938 r. – odbyły się tutaj Szybowcowe Mistrzostwa Polski, na których goszczono ministra lotnictwa. - szematyzm podaje 1778 wiernych (z Ustjanową Dolną) obrządku grecko-katolickiego. 1939 r. – wojskowa szkoła pilotażu szybowcowego w Ustjanowej dysponowała 774 maszynami, 54 stanowiskami startowymi i szkoliła od 300 do 1000 pilotów miesięcznie. W owym czasie warsztaty lotnicze zatrudniały ok. 120 osób. W dniu 11 września 1939 r. Niemcy zajęli ją wraz ze sprzętem lotniczym. 1944 r. – w kwietniu podczas napadu rabunkowego UPA na wieś zginął 1 Polak. 1945 r. – większa część Ustjanowej została przecięta granicą państwową i znalazła się po stronie ZSRR. - do końca 1945 r. na mocy umowy o repatriacji ludności ukraińskiej wysiedlono do USRR z Ustianowej Dolnej 214 osób. We wsi nie wykazano po tym fakcie rodzin mieszanych. 1951 r. – Ustjanowa Górna ponownie wróciła do Polski po regulacji granic z USRR. Niestety jej mieszkańców wysiedlono na wschód. 1969 r. – na miejscu przedwojennej szkoły szybowcowej odsłonięto pomnik projektu Marii i Łukasza Juraszyńskich dla uczczenia pamięci lotników wychowanków ustjanowskiej szkoły poległych na Frontach II wojny światowej. 1973 r. – w marcu Rada Ministrów w przyjętym programie rozwoju gospodarczego Bieszczadów na pierwszym miejscu wyeksponowała budowę dużego Kombinatu Drzewnego w Ustjanowej. W tym samym roku ruszyły pierwsze prace budowlane. 1977 r. – 1 lipca nastąpiło uruchomienie pierwszego wydziału przetarcia drewna w kombinacie. 1978 r. - uruchomiana została wytwórnia płyt wiórowych w kombinacie, a w rok później wytwórnia segmentów podłogowych (parkietu), wytwórnia skrzynek podcienianych, zaś miasto Ustrzyki Dolne uzyskało nowe osiedle mieszkaniowe i nowoczesną oczyszczalnię ścieków. W wodę wraz z kombinatem zaopatrywane było rurociągiem ze stacji uzdatniania wody w Solinie. 1993 r. – kombinat drzewny zbankrutował, rozpoczęła się jego grabież oraz dewastacja.
Warto zobaczyć:
- Zabytkową stację kolejową z 1876 r.
- Drewnianą cerkiew parafialną p.w. św. Paraskewii z 1792 r., remontowana w 1880 r. użytkowana była do 1951 r. Czczono w niej otoczoną kultem ikonę Matki Bożej z Dzieciątkiem, która według tradycji cudownie ocalała z pożaru podpalonej przez Tatarów cerkwi w Smolniku nad Sanem. Po zmianie granic z USRR i wysiedleniu ludności na wschód stała opuszczona. W 1956 r. ktoś wywiózł jej całe wyposażenie, które znajduje się dziś w MBL w Sanoku. Gdy została przejęta w 1971 r. przez rzymsko-katolicki kościół parafialny nie miała stropów, podłóg i okien. Przeprowadzono więc jej generalny remont trwający do 1974 r. podczas którego wymieniono podwaliny, część belek ścian, więźby dachowej, poszycia dachu i ścian. We wnętrzu stanął odrestaurowany ołtarz z kościoła w Hoczwi (prawdopodobnie pochodzi on z cerkwi w Stężnicy). Znajduje się w niej również kropielnica kamienna z datą 1862. Na belce tęczowej napis ANNO DOMINI 1792.
- Murowaną neogotycką kaplicę grobową Szemelowskich, krytą dachówką wyprodukowaną w Kołomyi.
- Pomnik lotników – wychowanków szkoły szybowcowej poległych w latach 1939 – 1945 na frontach II wojny światowej.
Opracował Stanisław Orłowski - Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych Karpaty
Pokaż obiekty z miejscowości Ustjanowa Górna
