Zagórz - Miasto nad Osławą, siedziba gminy, leży na styku Pogórza Bukowskiego i Pogórza Leskiego, u zbiegu dróg w kierunku Sanoka, Leska i Komańczy węzeł kolejowy (połączenia w kierunku Jasła dalej Krakowa, Katowic, Rzeszowa iWarszawy, Chyrowa – na Ukrainie, i Humennego na Słowacji) liczne połączenia autobusowe z miejscowościami w Bieszczadach i wschodniej części Beskidu Niskiego, a także Krakowem, Katowicami, Warszawą, Rzeszowem. Do Sanoka kursuje linia miejskiej komunikacji samochodowej nr 5 i 12, oraz autobusy prywatne. Zagórz dzieli się na jedenaście osiedli: Dolina, Nowy Zagórz, Osiedle Domków Jednorodzinnych, Żabnik, Leska Góra, Zasław, Bloki, Zasław za Toremi, Stary Zagórz, Skowronówka, Pod Klasztorem, Wielopole. W skład gminy wchodzi 11 sołectw: Czaszyn, Kalnica, Łukowe, Mokre, Morochów, Olchowa, Poraż, Srednie Wielkie, Tarnawa Dolna, Tarnawa Górna, Zahutyń. Miasto liczy około 5000 mieszkańców zaś wraz z gminą niespełna 12000.
Historia Pierwsza wzmianka o Zagórzu pochodzi z 1412 roku (Sagorsze) , kiedy należał on do Tarnawskch z Tarnawy. W 1445 roku wzmiankowany jest pod nazwą Zagorze. Na początku XVIII wieku przyłączono do Zagórza sąsiednia wieś o nazwie Osława, leżącą w obecnej południowej części miasta, lokowaną na prawie niemieckim przed 1467 r. W 1867 roku uczyniono Zagórz siedzibą jednostkowej gminy wiejskiej. Taki stan administracyjny trwał do 1933 roku, gdy miejscowość została włączona do gminy zbiorowej Sanok. W 1954 roku utworzono Gromadę Zagórz obejmującą: Zagórz, Wielopole, Zasław, Dolinę, Stroże Wielkie i Zahutyń. Prawa miejskie nadano Zagórzowi 1 lutego 1977 roku. W 1872 roku ukończono budowę linii kolejowej wiodącej z Przemyśla do Michalovec na Węgrzech, (obecnie Słowacja) tzw. Węgirsko-Galicyjska Kolej Żelazna. W 1884 roku poprowadzono kolej przez Sanok i Krosno do Jasła (cześć tzw. Galicyjskiej kolei transwersalnej. W ten sposób Zagórz stał się ważnym węzłem kolejowym. Miejscowość zaczęła się rozwijać a w jej północnej części powstała osada kolejarska i druga stacja – obecnie Nowy Zagórz. Około 1890 roku osada liczyła 1639 mieszkańców zaś w 1921 roku 326 domów i 2691 mieszkańców. ( (664 grek. kat, 1635 rzym. kat. 392 mojż.) W 1891 roku Kazimierz Lipiński – właściciel fabryki kotlarsko-mechanicznej w Sanoku uruchomił w wynajętych od kolei magazynach produkcję wagonów kolejowych. Końcem XIX stulecia rozpoczęto również wydobycie ropy naftowej na terenie Wielopola. W 1869 roku powstała szkoła, która otrzymała swój budynek w 1872 roku. Działało również szereg organizacji społecznych, gospodarczych, politycznych i kulturalnych. W międzywojni zbudowana została fabryka celulozy w Zasławiu. W czasie drugiej wojny światowej, na terenie Zasławia istniał do jesieni 1943 roku obóz pracy dla Żydów. Około 10.000 z nich zostało zamordowanych przez Niemców w pobliskim lesie. Istniał tu również silny ruch konspiracyjny. Bezpośrednio po zakończeniu działań frontowych, w okolicy toczyły się walki pomiędzy polskim i ukraińskim podziemiem oraz oddziałami wojska polskiego, milicji i ORMO. W latach 1945-47 deportowano ludność ukraińską do ZSRR oraz na tzw. „Ziemie Odzyskane”. Po wygaśnięciu walk Zagórz rozpoczął ponowna odbudowę i powolny rozwój. Na terenie Zasławia filię Sanockiej Fabryki Autobusów Autosan, specjalizującą się w produkcji przyczep i naczep. Zabytki: kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia Matki Bożej murowany, zbudowany w połowie XVIII wieku, konsekrowany w 1745 roku. Według tradycji pierwszy kościół (gotycka kaplicę) w Zagórzu fundował Kazimierz Wielki w 1343 roku. Możliwe, że stanowi ona prezbiterium dzisiejszego kościoła. Kościół fundował i uposażył w 1697 roku Piotr Głoski – proboszcz z Poraża. W 1724 roku Piotr Konstanty Stadnicki, kasztelan biecki powiększył uposażenie. Parafię założono w 1750 roku staraniem Józefa Ossolińskiego, chorążego koronnego, późniejszego wojewody wołyńskiego oraz jego żony Teresy ze Stadnickich. Świątynia zniszczona na początku XIX wieku, była przeznaczona do rozbiórki, została jednak wyremontowana po 1915 roku. Kościół jest murowany z kamienia, potynkowany. Jednonawowy, z krótkim, zamkniętym trójbocznie prezbiterium. Przy nim zakrystia z dawną loża kolatorska. We wnętrzu późnobarokowy ołtarz główny, z końca XVIII wieku, z bramkami z XX wieku. W ołtarzu głównym późnogotycki obraz Zwiastowania NMP z ok. 1530 roku, na desce, przemalowany przez Kopystyńskiego w 1878 roku, odnawiany w 1912 i 1965 roku. Na zasuwie obraz Zwiastowania NMP współczesny ołtarzowi. Część wystroju świątyni pochodzi z dawnego kościoła klasztornego, karmelitów bosych. Obok obiektu dzwonnica współczesna kościołowi z hełmem z XX wieku. We wnętrzu dzwon z datą 1642 i nazwiskiem Kasper Siop i plakietkami, na których Matka Boska Niepokalanie Poczęta i Ukrzyżowanie. Cerkiew prawosławna, filialna (dawna grecko-katolicka, parafialna) p. w. Św. Michała, zbudowana w 1836 roku. (Pierwotna wzmiankowana w 1761 r) gruntownie odnowiona w 1925 r. Orientowana, murowana z kamienia i otynkowana. Zewnętrznie dwudzielna. Wieża murowana z kamienia i cegły, z trzecią kondygnacją węższą, drewnianą, konstrukcji słupowej. Świątynia i wieża zwieńczone pozornymi latarniami. We wnętrzu ikonostas. Ruiny kościoła i klasztoru Karmelitów Bosych, fundowanego w 1700 roku przez Jana Franciszka Stadnickiego, chorążego wielkiego koronnego i wojewodę wołyńskiego. Stadnicki dwukrotnie powiększał fundację: w roku 1710 i testamentem w 1713 o fundusz na utrzymanie w klasztorze 12 weteranów wojskowych. Budowę rozpoczęto na początku XVIII wieku. W 1714 roku przybyli tu pierwsi Karmelici, w tym też roku poświęcono kamień węgielny kościoła. Prace zostały ukończone do 1733 roku. Budynki uległy uszkodzeniu w czasie walk konfederatów barskich w 1772 roku, toteż później musiano je odnawiać. Spalone następnie w 1822 roku popadły w ruinę. Kasata klasztoru nastąpiła w 1831 roku. W latach 1956 – 1959 próbowano dokonać odbudowy klasztoru. W 1965 roku prowadzono tu również badania archeologiczne. Całość stanowi zespół barokowy murowany z kamienia i cegły, otynkowany. W skład zespołu wchodził: - Kościół p.w. Zwiastowania NMP (do 1722r. p. w. Nawiedzenia NMP) zbudowany w latach 1714-1724. W trakcie prac budowlanych osunęła się część góry, od strony wejścia do kościoła i główne wejście trzeba było zlokalizować z przeciwnej, wschodniej strony. Dobudowano zatem fasadę do pierwotnego prezbiterium, przenosząc lokalizację ołtarza o 180 0. we wnętrzu zachowały się freski pochodzące z połowy XVIII wieku. - budynek klasztoru zbudowany przed 1726 r., na planie prostokąta, z wewnętrznym wirydarzem - Forstera, budynek dla gości pochodzący z I ćw. XVIII w. - szpital (przytułek dla weteranów wojskowych ) ufundowany w 1713 r. - budynki gospodarcze, z których zachowały się fragmenty murów wozowni. Klasztor otoczony był murem obronnym, z którego zachowała się brama północna z budynkiem straży, fragmenty zachodniej baszty oraz fragmenty murów od strony północnej i zachodniej. Obecnie prowadzone są przez Gminę Zagórz prace renowacyjne i zabezpieczające. Przed kościołem stoi zrekonstruowany niedawno postument z figur ą Matki Bożej. Zabytkowy cmentarz parafialny z nagrobkami miejscowego ziemiaństwa i pracowników kolei, wśród nich kaplica grobowa postawiona przez Truskolaskich w 1840 r. i odnowiona przez Gubrynowiczów w 1933r. We wnętrzu płyta nagrobna Bronisława Ludwika Gubrynowicza, profesora Uniwersytetu warszawakiego, członka Akademii Umiejętności w Krakowie. Drewniane domy małomiasteczkowe z XIX i XX wieku, konstrukcji zrębowej. Cerkiew greckokatolicka w Wielopolu zbudowana w 1939 roku i do końca wojny nie ukończona. Prac dokończono dopiero po 1990 roku, gdy wierni odzyskali świątynię. We wnętrzu brak ikonostasu, zachowane jedynie fragmenty XVIII ołtarzy, obraz Zwiastowania NMP również z XVIII wieku i obraz przedstawiający Św. Michała Archanioła, dzieło Kazimierza Lisowskiego z 1900 roku. Kościół drewniany na Dolinie, zbudowany w 1836 roku z fundacji Gabrieli z Linckerów Wenzlarowej, użytkowany był jako cerkiew grecko katolicka p. w. Matki Boskiej Opieki, a po 1947 roku ponownie jako kościół. Remontowany gruntownie w 1965 roku. We wnętrzu znajduje się ołtarz z połowy XIX w. Oraz 6 dziewiętnastowiecznych ikon z dawnego ikonostasu, przedstawiających apostołów. Pałac Małachowskich na Dolinie – zbudowany na początku XX wieku przez Romana Małachowskiego. Gruntownie wyremontowany w latach 1948-50. Piętrowy, murowany i otynkowany, z neogotycką wieżą. Dwór w Zasławiu, murowany, zbudowany pod koniec w miejscu starszego, drewnianego, Należał do rodziny Łepkowskich, a następnie Sulimirskich. Po roku 1944 rozebrano większość budynków gospodarczych. XIX wieku W latach 1943-44 mieszkała tu Olga Sulimirska właścicielka zasławskiego majątku.
Gastronomia W mieście funkcjonują: 2 pizzerie: Pizzeria – Bar Włoski, ul. Wolności 34, Pizzeria „Malibu” ul. Piłsudskiego 31, Bar „Pod 13” ul. Piłsudskiego 27 oraz mała gastronomia – Plac Obrońców Węzła Zagórskiego 5
Pomoc Ochotnicza Straż Pożarna - ul. Targowa 5, tel. 4622062 Policja – komisariat, ul. Piłsudskiego 14, tel. 4622007 Samodzielny Publiczny ZOZ w Zagórzu, ul. 3 Maja 2, tel. 4622062 Przychodnia Zdrowia – ul. Piłsudskiego 20, tel. 4622020 Apteka, ul. Piłsudskiego 27, tel. 4622432
Poczta, ul. Pocztowa 1, tel. 4622010
Banki Bank PKO BP O/Sanok, ul. Piłsudskiego 14, tel. 4622450 Bank Grupa Pekao S.A. I O/Sanok, ul. Bieszczadzka 5, tel. 4651512 Bank Spółdzielczy w Sanoku, filia Zagórz, ul. Piłsudskiego 51, tel. 4622025 Bnkomat w pobliżu dworca kolejowego
Stacja PKP – ul. Dworcowa 7, tel. 4622046 Przystanek PKS – ul. Dworcowa Przystanek Miejskiej Komunikacji Publicznej – ul. Dworcowa Taxi – Plac Obrońców Węzła Zagórskiego – tel. 4622150
Autoserwis Zakład Mechaniki Pojazdowej, ul. Wolności 13, tel. 4623143 Blacharstwo „Ed Cars” ul. Rzeczna 3, tel. 4622043 Mechanika Pojazdowa Zahutyń 2, 4634790
Stacje Paliw Stacja LPG – Zahutyń Stacja benzynowa na Zasławiu
Sport 1. Ośrodek Sportu i Rekreacji „Zakucie” ul. Leśna, w skład, którego wchodzą: - boiska do koszykówki i siatkówki - zespół skoczni narciarskich K 20 i K 40 - osiem kąpielisk na rzece Osławie
Ważniejsze imprezy Sportowe: Puchar Burmistrza Miasta w Skokach Narciarskich (styczeń/luty) Puchar Bieszczadów w Skokach Narciarskich (styczeń/luty) Zawody Wędkarskie o Puchar Burmistrza (maj/czerwiec)
Kulturalne: Zagórski Zjazd Kapel Ludowych (lipiec) Zlot Pojazdów Zabytkowych (sierpień) „Rykowisko Galicyjskie” (wrzesień )
Szlaki turystyczne: Zielony (pieszy) – Zagórz – Guszka (583 m npm) – Lesko – Myczkowce i dalej na Krysową (840 m npm) Tematyczne: - Szlak Ikon – Dolina Osławy (samochodowy) - Szlak Architektury Drewnianej (samochodowy) - Szlak Przygód Dobrego Wojaka Szwejka (rowerowy) znaki zielone R - 63
Bibliografia: red. Luboński Paweł – Przewodnik Bieszczady, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2004. Red. Luboński Paweł – Przewodnik – Beskid Niski, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2002. Darmochwał Tomasz – Przewodnik – Beskid Niski polski i słowacki. Agencja TD, Białystok 1999r. Fastnacht Adam - Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu cz. I., Instytut Historii PAN, Brzozów 1991 Fastnacht Adam - Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, cz. II, Instytut Historii PAN, Brzozów – Wzdów - Rzeszów 1998 r. Fastnacht Adam – Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu cz. III, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków 2002 Red Śnieżyńska-Stoltowa Ewa, Stolta Franciszek – Katalog zabytków sztuki, województwo krośnieńskie, Lesko, Sanok, Ustrzyki Dolne i okolice. PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1982r. Grzesik Witold, Traczyk Tomasz Przewodnik – Od Komańczy do Bartnego, W, Traczyk T. Przewodnik krajoznawczy – Beskid Niski, Od Komańczy do Bartnego, Wydawnictwo Stanisław Kryciński Warszawa 1992 rok Kryciński Stanisław – Przewodnik - Przemyśl i Pogórze Przemyskie, Oficyna Wydawnicza „Rewasz” „Bosz” Sp. C. Pruszków – Olszanica 1997r. Kryciński Stanisław – Cerkwie w Bieszczadach, Oficyna Wydawnicza „Rewasz” Pruszków 1995r. Skowroński Maciej, Skowrońska- Wydrzyńska Agata – Góry Sanockie, Przewodnik Sanok i okolice. Wydawnictwo SAN, Sanok 2005 Krokosz Paweł, Ryńca Mariusz – Przewodnik - Łemkowszczyzna Od ikony do pop-artu, Wydawnictwo Bezdroża 2004. Motak Marek – Przewodnik Bieszczady, Wydawnictwo Paskal 1997, wyd. czwarte 2003 Klimek Paweł – Przewodnik Bieszczdy z plecakiem, Wydawnictwo Bezdroża, Kraków 2005. Michniewscy Magdalena i Artur, Duda Marta – Przewodnik – Cerkwie drewniane Karpat, Polska i Słowacja, Oficyna Wydawnicza Rewasz, Pruszków 2003. Orłowski Edward - Radoszyckie Źródełko, Komańcza – GOK Komańcza, Parafia Greckokatolicka w Komańczy, Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie, Krosno 2005
Bibliografia: www.bieszczady24.pl/pl/118/118/
Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Zagórz,
Pokaż obiekty z miejscowości Zagórz
