Solina (370 m n.p.m.) - to miejscowość turystyczno-letniskowa położona na widokowym stoku Horbka nad Jeziorem Solińskim. Stąd rozciąga się malownicza panorama na bieszczadzkie jeziora i okolicę. Osobliwością jest wybudowana w latach 1960-68 zapora wodna o dł. 664 m „spinająca betonową klamrą” stoki masywów Jawora i Horbka. Tworzy ona duże sztuczne jezioro o pow. 22 km2 i długości 26 w odnodze Sanu oraz 16 km w dolinie Solinki przy linii brzegowej o dł. 154 km. W bezpośrednim sąsiedztwie tamy powstał zespół hoteli i domów wczasowych, sklepów, restauracji, barów, punktów małej gastronomii, domków letniskowych, pensjonatów, gospodarstw agroturystycznych i pokoi gościnnych. Miejscowość posiada pocztę, ośrodek zdrowia, kościół (w pobliskim Zabrodziu), stację paliw, przystań statków spacerowych „Białej Floty”, wypożyczalnie sprzętu wodnego i rowerów górskich, parkingi i dogodne połączenia PKS. Wędrówkom górskim i rowerowym sprzyja nowa sieć szlaków spacerowych łączących Solinę z Polańczykiem, Jaworem, Myczkowcami i widokowymi okolicami Jeziora Myczkowieckiego. Dużą atrakcją turystyczną jest wnętrze elektrowni wodnej udostępniane do zwiedzania.

Na uwagę turystów zasługują: korona zapory pełniąca rolę deptaka, zróżnicowana całoroczna baza noclegowa, czynne w sezonie letnim liczne punkty gastronomiczne i pamiątkarskie oraz strzeżone kąpielisko nad zalewem solińskim, platforma widokowa (przy parkingu) na stoku masywu Jawora z panoramami na najwyższe partie górskie Bieszczadów, okoliczne wzgórza, tamę solińską z najszerszą częścią „bieszczadzkiego morza” i położone u jego stóp Jezior Myczkowieckie z otaczajacymi je 3 rezerwatami przyrody: Koziniec, Nad Jeziorem Myczkowieckim (masyw Berda) i Przełom Sanu w Zwierzyniu (masyw Grodziska).

Najważniejsze epizody z przeszłości:

Solina należy do najstarszych osad w Bieszczadach. Znaleziska archeologiczne kwalifikują ją do otwartych osad kultury łużyckiej. Z tego okresu pochodzą 3 stanowiska: - jamy z ceramika łużycką na wysokiej piaszczystej prawobrzeżnej terasie Sanu na przeciw przysiółka Zadział, gdzie rzeka San tworzyła dużą pętlę, - pola uprawne na prawym brzegu Sanu w połowie odległości pomiędzy stanowiskiem poprzednim, a ujsciem Solinki do Sanu (palenisko z ułamkami ceramiki kultury łuzyckiej, - prawy brzeg Sanu na przeciw ujscia do niego rzeki Solinki (znalezisko ułamków ceramiki kultury łuzyckiej).

Nazwę swą zawdzięcza Solina eksploatowanym tu niegdyś słonym źródłom. Najpierw osada należała do dóbr Kmitów i prawdopodobnie po najeździe wojsk węgierskich w 1474 r. na zamek Sobień i wsie Kmitów ponownie była lokowana na prawie wołoskim, co wyraźnie potwierdzają źródła historyczne.

1436 r. – przynosi najstarszą źródłową wzmiankę o miejscowości. Była ona własnością szlachecką w sobieńskich dobrach Kmitów w historycznej ziemi sanockiej. Z akt sądowych dowiadujemy się, iż Jan Goligay ze Strzałkowa jako zastępca swojej żony Małgorzaty pozwał przed sąd kasztelana przemyskiego Mikołaja Kmitę z Wiśnicza za zajęcie gwałtem dóbr ojczystych Małgorzaty, przypadłych jej prawem bliższości po jej bracie rodzonym zm. Janie Kmicie i dzieciach tegoż z Bachórza: tj. zamek Sobień z wsiami i wolami doń należącymi: Solina, Rajskie, Chrewt i innymi.

1441 r. – nastąpił podział dóbr między Małgorzatą (żoną Przedpełka Mościca z Wielkiego Koźmina), a jej stryjem Mikołajem Kmitą z Wiśnicza, kasztelanem przemyskim, na mocy którego Małgorzata odstąpiła stryjowi Mikołajowi i jego synom zamek Sobień z wsiami do zamku należącymi: Selyna, Rajskie, Chrewt i inne.

1457 r. – Stanisław, Mikołaj i Jan, bracia niedzielni z Wiśnicza i synowie Mikołaja z Sobienia pozwali kasztelana lwowskiego Jana Kmitę z Wiśnicza o gwałtowne zajęcie dóbr przypadłych im sorte vulgariter loszem: zamku Sobień i wsi Rajskie, Chrewt, Solina, Jankowce i inne.

1465 r. – Jan Kmita z Sobienia winien zapłacić Stanisławowi Kmicie z Dubiecka 100 grzywien w ciągu 2 latpod gwarancją zastawu we wsi Solina.

1482 r. – kniaź z Soliny Mayko występuje przed sądem leńskim zw. „strągą” w Lesku.

1486 r. - w źródach występują kmiecie Boris i Iwan, oraz kniaź Iwanko z Soliny.

1488 r. – Bracia rodzeni Balowie (Maciej – podkomorzy sanocki i ks. Piotr) z Nowotańca, Hoczwi i innych wsi oskarżyli w sądzie sanockim Stanislawa Kmitę z Sobienia, że nie chce sypać granic w brakujących miejscach ani też odnawiać dawnych między ich wsiami Hoczew, oba Terpiczowy (Średnia Wieś i Bachlawa), Bereska, Wołkowyja i Terka z jednej strony z swoimi wsiami Myczkowce, Bóbrka, Solina, Rajskie, Tworylne z drugiej strony.

1489 r. – kasztelan sanocki Stanisław Kmita zapisał swojej żonie Katarzynie, córce Jana Amora z Tarnowa 6000 zł węgierskich na połowie swych dóbr: zamku Sobień i wsi do niego należących: Solina, Chrewt, Polana i inne.

1503 r. – Stanisław Kmita wojewoda bełzski i starosta przemyski oddał Solinę z Bóbrką i Stefkową w zastaw Stanisławowi Derszniakowi, podkomorzemu przemyskiemu za pożyczkę 300 zł gwarantując terminowy zwrot długu.

1508 r. – sołtys w Solinie płaci ze swego sołectwa w Solinie podatek w wys. 5 groszy.

1515 r. – wieś należała do Kmity Sobieńskiego.

1518-9 r. – była własnością Piotra i Stanisława Kmitów

1519 r. – drogę prowadzącą z Bereski do Soliny nazywa no górze Bagno.

1526 r. – Solina wraz z Bóbrką posiadały areał 9 łanów ziemi, młyn, folusz i piłę (tartak).

1530 r. – Solina wraz z Bóbrką nadal dysponuje 9 łanami ziemi, ale ma młyn, folusz i popa, tj. prawdopodobnie też cerkiew. Sołtys płaci ze swego dworzyszcza podatek 12 groszy.

1531 r. – Solyna - wieś wołoska (jakby ponowna lokacja).

1536 r. – Solina razem z Bóbrką posiada 9 łanów ziemi wołoskiej sołtysa, 2 młyny i popa.

1538 r. – wsie prawa wołoskiego Solyna i Bobrka miały 9 łanów ziemi prawa wołoskiego, 2 młyny, folusz, 2 sołtysów i popa oraz dworzyszcza prawa wołoskiego.

1919 – 1939 r. - „Dawna Solina liczyła ok. 200 zabudowań, miała kilka sklepów żydowskich, 2 karczmy, dwór i składała się z kilku przysiółków: Solina, Podkaliszcze (zamieszkałe przez szlachtę zagrodową Podkalickich), Skałkę, Podgarbie (przy ujściu Solinki do Sanu), Polanki i Łokieć na zakręcie bystrej Solinki u podnóża Werlasu. Idąc w górę Sanu ok. 2 km dalej na jego lewym brzegu leżał jeszcze przysiółek Zadział (zamieszkały przez szlachtę zagrodową Paprockich i Gąsiorowskich), oddzielajacy Solinę od Łęgu. (Józef Pawłusiewicz, Na dnie jeziora, s. 13-14.)

3 X 1945 r. - podczas napadu sotni UPA zamordowano 15 Polaków i wieś spalono. Ta sama sotnia zniszczyła wówczas Bereźnicę Niżną i Myczkowce, gdzie zginęło 11 mieszkańców.

1961 – 68 – w odl. ok. 1 km na północ od centrum dawnej Soliny wybudowano na Sanie wielką zaporę o długości 664 m. Powstało jezioro zaporowe o pojemności 474 mln m3 i powierzchni 21 km2, sięgające w dolinie Sanu aż do Rajskiego (26 km) i Chrewtu, a w dolinie Solinki do Wołkowyi i Bukowca (16 km). Podczas przygotowań do wypełnienia zbiornika zniszczono zabudowę dawnej wsi Solina wraz z cerkwią z 1937 r., a mieszkańców przesiedlono do sąsiednich miejscowości (m.in. Bereski i Równi). Teren wsi znalazł się ok. 50 m pod powierzchnią wody. Ocalał jedynie wysoko położony przysiółek Werlas (obecnie samodzielna wieś). Elektrownia i wnętrze zapory są udostępniane do zwiedzania.

Ciekawe postacie Franciszek Leszczyński (1 IV 1841 – 12 VIII 1904) był porucznikiem wojsk austriackich i synem właściciela dóbr Solina. W bitwie pod Solferino stracił prawą rękę. Na wieść o wybuchu powstania styczniowego wyruszył do walki jako ochotnik, by ofiarować ojczyźnie swoje doświadczenie wojskowe. Jako oficer wojsk polskich walczył w oddziałach Czachowskiego, Zapałowicza i Horodyńskiego odznaczając sie wyjątkową odwagą i poświęceniem we wszystkich bitwach stoczonych przez tych dowódców. Pod Radziwiłłowem został wzięty do niewoli i zesłany na Sybir do guberni Irkuckiej. Po powrocie z zesłania do Galicji – pozbawiony środków do życia – został kupcem w Tarnowie, a potem poczmistrzem. Był bardzo przywiązany do Soliny i stron rodzinnych. Przyjeżdżał w te okolice przy każdej okazji. Podczas jednego z takich powrotów zachorował i zmarł w Olszanicy 12 VIII 1904 r. (Maciej Augustyn, Mieszkańcy Bieszczadów w powstaniu styczniowym, „Bieszczad” nr 6, Ustrzyki Dolne 1999 s. 162).

Relacje pamiętnikarskie Oskar Kolberg:

W Boże Narodzenie wieczorem wójt i przysiężny w karczmie wybierze kilku (do 10) parobków i poczęstowawszy ich wódką, wysyła ich na wieś po kolędzie; da (pożyczy) im też (lub Żyd) swego worka do zbierania datków. Ci rozpoczynają wieś od jednego końca, obchodzą ją z jednej strony potoka lub drogi (od dołu do góry) i zakają pochód na miejscu, skąd go zaczęli. Podszedłszy pod okno, a raczej pod dwa okna, te, które wychodzą na oborę (tj. podwórze, ulicę), kolędują.

Literatura:

1. Adam Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Część 3 (O – Z), Do druku przygotowali Anna Fastnacht-Stupnicka i Antoni Gąsiorowski, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków 2002, s. 143. 2. Józef Pawłusiewicz, Na dnie jeziora, LSW Warszawa 1981, s. 13-14 3. Maciej Augustyn, Mieszkańcy Bieszczadów w powstaniu styczniowym, „Bieszczad” nr 6, Ustrzyki Dolne 1999 s. 162, 134 – 172. 4. Zbrodnie Nacjonalistów Ukraińskich na ludności cywilnej w południowo-wschodniej Polsce (1942-1947), Polski Związek Wschodni w Przemyślu, Przemyśl 2001, s. 160. 5. Materiały szkoleniowe SKPB Warszawa pod red. Pawła Lubońskiego, Warszawa 1984 s. 27. 6. Józef Półćwiartek, Zniszczenia ostatniego najazdu tatarskiego w 1672 r. na obszarze ziemi sanockiej, Rocznik historyczno-Archiwalny 1994, Tom VII – VIII, s. 36, 33 – 42. 7. Bieszczady. Przewodnik dla prawdziwego turysty, Oficyna Wydawnicza „Rewasz” (Wydanie dziesiąte aktualizowane), Pruszków 2004, s. 362. 8. Oskar Kolberg, Dzieła Wszystkie, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Wrocław – Poznań 1974, T. 49 Sanockie-Krośnieńskie, Część 1, s.110.


Pokaż obiekty z miejscowości Solina

Wykaz miejscowości:

Bachlawa Baligród Bandrów Berezka Bereżnica Wyżna Bezmiechowa Bóbrka k. Soliny Brzegi dolne Buk Bukowiec Bykowce Bystre koło Baligrodu Bystre koło Michniowca Chmiel Chrewt Cisna Czarna Czaszyn Dwernik Glinne Górzanka Grąziowa Hoczew Hoszów Hołuczków Jankowce Jasień Jureczkowa Komańcza Kostryń Krościenko Kulaszne Lesko Leszczowate Liskowate Lutowiska Markowce Michniowiec Mokre Morochów Morochów Myczków Myczkowce Orelec Pakoszówka Paszowa Pisarowce Polana Polańczyk Poraż Puławy Płowce Raczkowa Radoszyce Rajskie Równia Rozpucie Roztoka Rudenka Rzepedź Sanoczek Sanok Serednica Siemuszowa Smolnik Sobień Sokole Solina Średnia Wieś Srogów Dolny Srogów Górny Stefkowa Strachocina Szczawne Terka Trepcza Trzcianiec Turzańsk Tyrawa Solna Tyrawa Wołoska Uherce Mineralne Ulucz Ustjanowa Górna Ustrzyki Dolne Ustrzyki Górne Wańkowa Wetlina Wisłoczek Wisłok Wielki Wojtkowa Wojtkówka Wola Michowa Wola Piotrowa Wołkowyja Wujskie Zabłotce Zagórz Załuż Zwierzyń Żłobek Łęg Łobozew Łodyna Łodzina Łopienka Łukawica