Tyrawa Wołoska - Wieś położona jest w malowniczej dolinie górskiej (ok. 340 m n.p.m.) u zbiegu górskich potoków Borsukowiec i Rozpucie, które po połączeniu tworzą rzeczkę Tyrawkę wpadającą do Sanu. Tyrawski Potok - według relacji średniowiecznych zapisów źródłowych z 1554 r. rozgraniczających wsie Paszowa, Rakowa i Stańkowa -wypływa spod wierzchowiny góry zwanej Skamiszcze.
Ważniejsze epizody z dziejów:
1402 r. – pierwsza wzmianka źródłowa o miejscowości, zwanej Tyrawa Minor, której nazwa ulegała zmianom np. 1425 – Tyrawa, 1434 – Thyrawa Walaska, 1435 – Superior Thyrawa, 1436 – Tyrawa Walachiensis, 1442 – Thirawa Woloska, 1455 – Tyrawa Walachorum. Położona w dawnej historycznej ziemi sanockiej w odl. 11 km na wschód od Sanoka w źródłach hist. występuje jako wieś wołoska, czego wyraźnie dowodzi zmieniające się z upływem czasu nazewnictwo, a także kolejne dokumenty z lat 1493, 1508, 1515, 1523, 1526, 1530, 1546 itd. Od chwili założenia była prywatną wsią szlachecką i stanowiła własność rycerza Mikołaja Czeszyka (1402 - 1427), w latach 1420 – 1427 sędziego ziemi sanockiej. 1424 r. - kolejnymi właścicielami wsi – po zapisie ojca - byli: synowie Mikołaja Czeszyka - Mikołaj Grabownicki (Tyrawski) 1424 – 1468, Jan Tyrawski 1424 – 1460 i Piotr 1424 – 1488. 1439 r. - Jan, Mikołaj, Piotr, Jerzy i Wiliam Czeszykowie podzieli między siebie dobra ojcowskie i macierzyste po śmierci rodziców. Jan i Mikołaj otrzymali po połowie wieś Tyrawa Wołoska, Mikołaj i Wiliam – Grabownicę, Piotr – Rytarowce i Dąbrówkę k. Bykowiec, Jerzy – Buków, Jan, Piotr i Wiliam – pozostałą część Rytarowiec. 1442 r. – Jan zapisał swej żonie Jachnie 100 grzywien na połowę swojej części wsi, a w 1459 r. Mikołaj z Tyrawy Tyrawski swej żonie Barbarze 200 grzywien na połowie swych dóbr w Tyrawie Wołoskiej. 1462 r. – Mikołaj Tyrawski kupił od Siemiona i Hrycia za 20 grzywien sołectwo w pobliskiej Rakowej (wówczas zwanej Drobkową Wolą). 1471 r. – wg. rejestrów podatkowych w Tyrawie Wołoskiej były młyny, karczma i pop, co potwierdza istnienie cerkwi i ludności obrządku wschodniego. Nie znamy jednak daty budowy pierwszej cerkwi. 1479 r. – Mikołaj z Tyrawy wydał przezornemu Januszowi przywilej na założenie wsi Hołuczków (zw. też Lohoczkowa Vola). W 1483 r. wieś tę najechał zbrojnie Mikołaj z pobliskiej Siemuszowej, zburzył 4 domy, powyganiał kmieci i uczynił wiele szkód. Sprawa trafiła do sądu sanockiego. 1500 r. Jan Tyrawski występuje jako właściciel wsi Kuźminy. 1515 r. – wieś posiadała 16 łanów, młyn walnik, karczmę i popa. Podobnie w 1526 i 1530 r. Wówczas (w 1530 r) bracia Mikołaj, Jan i Marcin z Tyrawy wydali też przywilej na utworzenie sołectwa w Rozpuciu. 1552 r. – rejestry podatkowe wymieniają w Tyrawie Wołoskiej 35 gospodarstw, karczmę, młyn o 1 kole i popa. 1546 r. – Mikołaj Tyrawski w porozumieniu z właścicielami pobliskich wsi ufundował kościół w Tyrawie Wołoskiej. Powodem były częste wylewy Sanu i jego dopływów uniemożliwiające mieszkańcom okolicznych miejscowości regularne uczęszczanie na niedzielne nabożeństwa łacińskie w kościele w Mrzygłodzie. 1547 r. – biskup przemyski Jan podzielił parafię w Mrzygłodzie na dwie części erygując nową niezależną parafię łacińską w Tyrawie Wołoskiej. 1672 r. - po najeździe tatarskim we wsi stanowiącej własność Ossolińskich ocalało 10 domów.
Warto zobaczyć:
- Murowany późnobarokowy orientowany kościół salowy sześcioprzęsłowy ufundowany został przez Ludwika Urbańskiego podskarbiego wieluńskiego w II ćw. XVIII wieku i konsekrowany w 1745 r. Ma on nie wyodrębnione od nawy trójbocznie zamknięte prezbiterium, do którego od pn. przylega zakrystia dobudowana w 1931 r., a od pd. Kaplica zamieniona na składziki. Wnętrze kościoła jest przestronne, a ściany boczne podzielone są dwiema parami wtopionych półkolumn. Wspierają one szerokie belkowanie z silnie profilowanym gzymsem wygięte nad półkolumnami. Między nimi od zach. znajduję się głębokie wnęki zamknięte Lukiem segmentowym. Kolebkowe sklepienia z lunetami (i krzyżowe w kaplicy) na gurtach wspartych na ogzymsowych cokołach oraz chór muzyczny wsparty na trzech arkadach filarowych wzmacniają wrażenie przestrzeni. Wejścia do zakrystii i kaplicy w prezbiterium ozdobione są portalami. Pod kościołem znajdują się niedostępne krypty. Późnobarokowy ołtarz główny pochodzi z 1750 r. i odnawiany był dwukrotnie w 1859 i 1907 r. Z tego też okresu pochodzi tabernakulum. W ołtarzu na czterech kolumnach i dwóch filarach na wysokich cokołach ustawionych uskokowo wspiera się przełamujące belkowanie z przerwanym przyczółkiem. W niszach cokołów ustawione są małe rzeźby czterech ewangelistów, a między kolumnami rzeźby św. Piotra i św. Pawła. W zwieńczeniu zaś umieszczono 4 aniołów, a na osi herb Mniszech dodany w 1859 r. Na uwagę zasługują także obrazy w ołtarzu: w polu głównym Matki Boskiej Szkaplerznej z 1859 r., na zasuwie Trójcy Świętej współczesny ołtarzowi (1750 r.), w zwieńczeniu św. Mikołaja (XX w). W zabytkowym wnętrzu kościoła na uwagę zasługują: - ołtarze boczne wykonane w 1864 r. przez snycerza z Mrzygłodu Małachowskiego, - ambona z poł. XVIII w. z korpusem ozdobionym kartuzami i główkami aniołków. Jej baldachim zwieńczają woluty z rzeźbą Chrystusa Zmartwychwstałego i glorią, a podniebieniu ukazany jest duch Święty w postaci gołębicy. - organy z 2 poł. XVIII w. odnowione w 1909 r. przez Jana Bienia. - kamienna chrzcielnica z poł. XVIII w. w kształcie kielicha, - kamienna kropielnica z XVIII w., - balustrada przed ołtarzem głównym z połowy XIX w., - dwa konfesjonały z 1 połowy XIX wieku, - fotel późnobarokowy z XVIII wieku. - kielich z XVIII wieku z profilowaną stopą, skręconym nodusem i gładką czarą, - Ornat biały wykonany haftem płaskimz kolumną i z ornamentami w stylu regencji z 1 połowy XVIII wieku. - Obrazy: św. Jan Nepomucen (2 poł. XVIII w), Chrystus, św. Barbara, Matka Boska z Dzieciątkiem - 1 poł. XIX wieku. - Rzeźby: krucyfiks barokowy z XVII w., późnobarokowe postacie dwóch nieokreślonych świętych odnowione w 1904 r. Świątynia była odnawiany dwukrotnie w 1904 i 1931 r. pod kierunkiem przemyskiego architekta Romana Talińskiego.
- Dzwonnica
- Kaplica grobowa Krajewskich
- Cmentarz kościelny
- Kapliczka
Serpentyny: nowo zbudowana droga prowadzi pod górę serpentynami. Podjeżdżając nimi do głównego pasma Gór Słonnych zwanego Słonnym Wierchem (638 m) pokonamy 9 serpentyn i będziemy mieli możliwość podziwiania rozległych panoram na widoczne w oddali na horyzoncie Bieszczady z położonym u stóp Czulni Leskiem, góry Beskidu Niskiego z Tokarnią w paśmie Bukowicy, w dole malowniczą dolinę Sanu z Zagórzem i okolicami.
Słonne Góry - na Przełęczy 638 m n.p.m. drogę przecina szlak turystyczny pieszy czerwony Sanok – Bircza – Przemyśl (73 km). Stąd też pieszo możemy dojść przez Przysłup (651 m) szlakiem zielonym do ruin zamku Sobień lub dalej granią i spacerowym szlakiem żółtym do szybowiska (654 m) nad Bezmiechową oraz do Leska (ok. 6 h). Przy zjeździe do Wujskiego będzie nam towarzyszyć rozległa panorama na dolinę Sanu, Wschodnią część Beskidu Niskiego i Bieszczady z położonym u stóp Czulni Leskiem.
Opracował Stanisław Orłowski, Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty"
Pokaż obiekty z miejscowości Tyrawa Wołoska
